Zamek Rabsztyn to jedna z ciekawszych warowni na Szlaku Orlich Gniazd. Nazwa zamku wywodzi się z niemieckiego „Rabenstein”, czyli „Krucza Skała”.

Historia zamku sięga czasów rozbicia dzielnicowego. Wtedy, w drugiej połowie XIII wieku, na szczycie skały powstał zamek górny. Nieco później wybudowano kamienną wieżę obronną. Według tradycji, tę najstarszą część zamku wybudował małopolski ród rycerski Toporczyków z Morawicy, choć inne hipotezy wiążą początki zamku z działalnością króla Wacława II lub biskupa krakowskiego Jana Muskaty. Ponieważ zamek górny na szczycie skały był niewielki, już w XIV wieku u stóp skały powstał zamek średni z budynkami mieszkalnymi i wieżą obronną, dziedzińcem i bramą w murze broniącym zamku od strony wschodniej. Na początku XV wieku wybudowano ceglaną nadbudowę gotyckiej wieży zamku górnego. Podczas prac archeologicznych prowadzonych w ostatnich latach na zamku górnym natrafiono na dobrze zachowane fragmenty podstawy ołtarza z zamkowej kaplicy, pozostałości pieca hypokaustycznego, którym ogrzewano zamek oraz sporą ilość późnogotyckich i renesansowych detali architektonicznych.

Pod koniec XIV wieku zamek trafił w ręce potężnego rodu Leliwitów – Melsztyńskich, a w XV wieku, jako siedziba niegrodowego starostwa był własnością Tęczyńskich.

Na przełomie XIV i XV wieku powstał zamek dolny, wybudowany na wschodniej i północnej stronie wzgórza. Od północy bronił zamku dostawiony do skały mur kurtynowy, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Wtedy też wykopano suchą fosę na północno -wschodnim stoku wzgórza.

W XVI wieku zamek był własnością rodu Bonerów, którzy przebudowali go w stylu renesansowym. Na przełomie XVI i XVII wieku na miejscu wyburzonego zamku dolnego wzniesiono renesansowy pałac, którego mury możemy oglądać po dziś dzień. Jednak świetność Rabsztyna nie trwała długo. W 1657 r. zamek został spalony przez ustępujących z Polski Szwedów i wkrótce opuszczony. Na przełomie XIX i XX wieku runęła wieża zamku górnego.

W 1990 r. zamek stał się własnością gminy Olkusz. W kolejnych latach na zamku przeprowadzono szereg prac finansowanych przez władze Olkusza: odgruzowano piwnicę pod bramą wjazdową i naprawiono jej sklepienie, uzupełniono i odtworzono część murów, wybudowano drewniane mosty nad fosą i przed bramą, a także odbudowano bramę i wykonano zabezpieczenie konstrukcyjne murów zamku. W latach 2012–14 zrekonstruowano część murów zamku górnego i wieży, gdzie powstał taras widokowy oraz wykonano iluminację zamku, parking, a także infrastrukturę turystyczną. Co roku, w pierwszy weekend lipca, pod zamkiem odbywają się widowiskowe turnieje rycerskie, a w trzeci weekend września sarmacka Juromania.

U podnóża zamkowego wzgórza znajduje się „Chata Kocjana”, czyli zrekonstruowany, drewniany dom z połowy XIX wieku, w którym w 1902 roku urodził się Antoni Kocjan, jeden z najwybitniejszych, przedwojennych konstruktorów szybowców. Podczas okupacji, Antoni Kocjan był szefem wywiadu lotniczego ZWZ/AK, który odkrył tajemnice niemieckiej broni V1 i V2. W „Chacie Kocjana” znajduje się stała ekspozycja poświęcona Antoniemu Kocjanowi, na której można zobaczyć fotografie, dokumenty i pamiątki związane z jego działalnością. Prezentowana jest także wystawa etnograficzna, na którą składają się przedmioty codziennego użytku z początków XX wieku.

W 2021 roku Zamek Rabsztyn zgłoszony przez Gminę Olkusz został laureatem konkursu „Zabytek Zadbany” w kategorii specjalnej: właściwe użytkowanie i stała opieka nad zabytkiem.

Zamek Rabsztyn, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu, tel. 32 706 52 31

Szczegółowe informacje: www.zamekrabsztyn.pl